BUSINESS LIFE Ayl�k �� Hayat� & Ekonomi Dergisi

D�J�TAL DÜNYANIN PS�KOLOJ�S�

Ger�ek d�nyada ya�ananlar� dijital d�nyan�n imk�nlar�yla �l�ms�zle�tirme arzusu, ger�e�i deneyimleme bi�imini de�i�tirmeye ba�lam��t�r.

�nsan, gelece�i planlayan ve ölece�ini bilen tek canl�d�r. Bu nedenle de iki temel soruya cevap arar: “Ne için var�m ve ne olaca��m?” Bu sorular onu, ölümsüzlü�ü aramaya ve kal�c� olmak için çare bulmaya yöneltir. Bunu do�aüstü güçlere taparak, onlara kurbanlar adayarak, kendine büyük mezarlar kazarak gerçekle�tirmeye çal��m��t�r. Günümüzde istedi�i bu kal�c�l�k, dönü�üm geçirmi�tir. Dijital dünyadaki geli�meler, insan�n varl��n�n ve var olu� amac�n�n s�n�rlar�n� yeniden tan�mlamaktad�r.

�NSANLIK NEYE EVR�L�YOR?
�nsan�n deneyimlerini payla�mak için geli�tirdi�i araçlar, onu kendi deneyimlerine yabanc�la�t�r�yor ve çocu�unun mezuniyet törenini izlemenin heyecan�n�n yerini, vizörden do�ru kaydetme kayg�s� al�yor. Facebook ve benzeri sosyal medya platformlar�nda kurdu�u sanal topluluklar, ona bütün dünya ile etkile�imde oldu�u ve çok say�da arkada�a sahip oldu�u yönünde sahte bir popülerlik veriyor; ancak hastaland��nda ona çorba getirecek bir gerçek dost bulmaya yaram�yor! Bunun sonunda gerçek bedenlerle temasa yabanc�la��yor. Bu geli�meler, toplumsal yak�nla�ma sa�layaca��na, ayr��man�n güçlenmesine hizmet ediyor ve herkes kendi yank� odas�nda ya�amaya ba�l�yor. �nsanlar� FOMO (fear of missing out) denilen sosyal medyadaki haberleri kaç�rma korkusu esir al�yor.
Bu durumdan, sosyal medya üzerinde para kazanan �irketler hariç, kimse pek memnun gözükmüyor. Akl� ba��nda herkes de�i�im bekliyor; ancak kendi ç�karlar�na hizmet etmeyecek toplumsal de�i�imlere öncülük etmenin, �irketlerin i�i olmad�� unutuluyor.

HER TEKNOLOJ�, �NSANIN B�R ORGANININ UZANTISI
�nsanlar, zihinsel ve bedensel olmak üzere iki tür beceriye sahiptir. Geçmi�te icat edilen araçlar ve makinelerle bedensel beceriler daha etkin k�l�nd�; çünkü her teknoloji insan�n bir organ�n�n uzant�s�d�r. Gözlük gözün, tekerlek aya��n, bilgisayar ise beynin uzant�s�d�r. �nsan beyninin; ö�renme, analiz, ileti�im ve duygular� anlama gibi becerileri vard�r. Bilgisayarlar�n yapay zekâya (YZ) dönü�mesi 250 bin y�ll�k homo sapiens yolculu�unun özel bir dönemecidir. �nsanlar�n özgür iradeye dayand��na inand�klar� kararlar, gerçekte milyarlarca nöron aras�nda salise içinde gerçekle�en etkile�im sonucu meydana gelir. Duygular ve istekler biyokimyasal algoritmalard�r. Sezgilerimiz sonucu verdi�imiz karar, biriktirdi�imiz çok say�da deneyim sonucunda ortaya ç�kan bir durumdur. Bir ba�ka deyi� ile sezgi örüntü (pattern) tan�ma becerisidir. Bu durumda do�ru sensörlerle donat�lm�� makine ö�renme (machine learning) özelli�ine sahip bir YZ’n�n bu örüntüleri yans�zl�kla ve dolay�s�yla çok daha büyük bir isabetle çözmesi çok do�ald�r.

YAPAY ZEKÂ, �NSAN B�L�NC�N�N YER�NE GEÇEMEZ
Zekâ ve bilinç, birbiriyle çok yak�n etkile�im içinde; ancak birbirinden farkl�d�r. Zekâ, sorun çözme becerisidir; bilinç ise k�zg�nl��, co�kuyu, ac� ve a�k� hissetme yetisidir. Bu nedenle YZ’n�n insan bilincinin yerine geçmesi �imdilik mümkün de�ildir. Ancak YZ’n�n duygular� tan�ma yetisi, insanlara özgür iradeleriyle oldu�una inand�klar� seçimleri, onlar�n yerine yapt�rmas� çok muhtemeldir. Böylece YZ, insana kendisinin seçti�ini dü�ündü�ü sadece arabay�, giysiyi, deterjan� de�il, siyasetçiyi de pazarlamaktad�r. Bundan on y�l önce ihtimal dâhilinde oldu�unu dü�ünülen bu durum, Facebook ve Cambridge Analitica ortakl��n�n marifetlerinin ortaya ç�kmas�yla Brexit ve 2016 ABD Ba�kanl�k seçimlerinde somut olarak ya�anm��t�r.

NELER OLAB�L�R?
Bugün sahip oldu�umuz verilerle otuz y�l sonra dünyan�n neye benzeyece�ini söylemek mümkün de�ildir; ancak olas�l�klardan söz etmek mümkündür. Öncelikle yak�n gelecekten ba�layal�m. On y�l içinde çok büyük bir i�sizler ordusu olacakt�r. Çünkü YZ’n�n i�levsiz k�laca�� çal��anlar�n çok büyük bölümünün, üst düzey yeni beceriler gerektiren i�leri yapmalar� dü�ünülemez.
McKinsey’in “��imizin Gelece�i 2020” raporuna göre; yetenek dönü�ümünü hayata geçirmek için �irketlerin, kamu ve e�itim kurumlar�n�n bireylerle ortak çal��ma içinde olmas�na ihtiyaç vard�r. Dolay�s�yla bireylerin tek ba��na çabalamas�, dönü�üm için yeterli de�ildir. Bu nedenle teknolojinin ortadan kald�raca�� i�lerin yerine yeni i� imkânlar� sa�layaca�� efsanesi de geni� kitleler için söz konusu de�ildir. ��levsiz kalan insanlar için vatanda�l�k maa�� benzeri uygulamalar�n gerçekçi oldu�u dü�ünülse de i�siz ve i�levsiz olan insanlar�n mutlu olmalar� zordur. Bu insanlar�n geli�tirecekleri ak�l ve ruh sa�l�� sorunlar�n�n nas�l çözülece�i ayr� bir sorun olacak. Ayr�ca sadece geli�mi� ülkelerin zorlanarak alt�ndan kalkabilece�i böyle bir yükün, dünyan�n bütünü için geçerli olabilece�i, ütopyadan öte bir olas�l�kt�r.

EN KOLAY ÖNGÖRÜ...
Toplum hayat�ndaki de�i�iklikler konusunda en kolay öngörü, e�itim ve t�bbi hizmetlerin kalitesinin çok yükselecek ve bu hizmetlerin geni� kitlelere ücretsiz veya çok dü�ük ücretle ula�t�r�lacak olmas�d�r. �nsanlar�n duygusal tepkilerinin sensörler arac�l�� ile çözülmesi ve her yerde izlenmelerinin mümkün olmas�, dijital diktatörlüklerin yayg�nla�mas�n� mümkün k�lacak. �nsanlar refah istiyorlarsa demokrasiden, güvenlik istiyorlarsa özgürlüklerinden vazgeçmek zorunda hissedebilecekler.
�nsanlar�n birbirleriyle kuracaklar� ili�kiler ise bugün, büyük ço�unlu�un hayâl edemeyece�i düzeyde olacak ve çok büyük ihtimalle beyinlerine yerle�tirdikleri çipler arac�l�� ile beyinden beyine dü�ünce arac�l�� ile gerçekle�ecektir. Bu konuyu önyarg�lar�n�n kurban� olarak reddetmeyecek ve ilgilenecek olanlara Coventry Üniversitesi’nden Kevin Warwick’in ara�t�rmalar�n� incelemelerini ve biraz da Ray Kurzweil okumalar�n� öneririm.

SONUÇ:
Baz� önemli olaylar�n yarataca�� uzun dönemli etkiler, olaylar�n ya�and�� s�rada anla��lmayabilir. Örne�in; Bol�evik devriminin oldu�u 17 Ekim 1917’de Moskova’da ya�ayanlar�n sadece yüzde be�i, olan bitenden haberdard�. Oysa bu devrim, bütün 20. yüzy�la damga vurdu. Benzer �ekilde 2000 y�l�n�n ilk çeyre�inden ikinci çeyre�ine geçmeye haz�rland��m�z bu y�llarda ya�ayanlar da insanl�k tarihinin çok özel bir evresine tan�kl�k etmekteler. Bir yandan teknolojik geli�meler, di�er yönden Covid-19’un yaratt�� zorunluluklar sonucu do�an yeni e�ilim ve al��kanl�klar önümüzdeki yirmi y�l�n geride kalan yirmi y�l gibi olmayaca��n�n aç�k kan�tlar�d�r. O nedenle bütün okuyuculara bu de�i�imi hayranl�kla izlemelerini ve bunun içinde kendilerine uygun bir yer almak için haz�r olmalar�n� öneririm...