PROF. DR. EMRE ALKİN I EKONOMİST / İSTANBUL TOPKAPI ÜNİVERSİTESİ REKTÖRÜ
Merkez Bankası yönetiminin yavaş yavaş üzerindeki acemiliği atmakta olduğunu görüyoruz. Ancak enflasyonla mücadelesinde hala yalnız başına. Son IMF raporunda asgari ücretle alakalı pratik olmayan ve sosyal sıkıntı yaratacak öneriye rağmen TCMB Başkanı'nın “Yüzde 25 civarındaki artış enflasyon için sıkıntı yaratmaz" açıklamasını yapması önemliydi. Bundan başka Başkan Karahan'ın faiz düşüşü konusunda temkinli olduğunu söylemesi dikkat çekti.
Faizlerin düşüşü eğer finansal bir rahatlama yaratmayacaksa pek gereği yok. Daha önce de söylediğim gibi Nurettin Nebati'nin “politika faizlerini anlamlı olmaktan çıkardık” cümlesi ne kadar hatalıysa politika faizini düşürüp işlevsiz kılmak da o kadar hatalı olur. Dolayısıyla enflasyonda düşüş trendini yakalamadan faizleri düşürmenin pek bir manası olmaz. IMF ve uluslararası kuruluşların “politika faizi cari enflasyon kadar olmalı” teklifi de açıkçası son derece geç kalmış ve pratik hayattan kopuk bir istek. Geçen yıl göreve gelen Merkez Bankası yönetimi politika faizlerini yüzde 38'lik enflasyonun yanına çekmiş olsaydı, belki bu kadar sıkıntı çekmeyecektik. Dolayısıyla oldukça geç kalmış bir öneri. Şimdiki durumda zaten kimse TÜİK'in açıkladığı TÜFE'ye inanmadığı için, “cari enflasyon kadar politika faizi” uygulaması çok ciddi yan etkiler yaratabilir.
GÜVEN TESİS EDİLEMEDİ
İşin esasında Merkez Bankası ve ekonomi yönetimi hala vatandaşlar ve iş dünyasında güveni tesis etmiş değil. Ayrıca kurları baskılamak için uyguladıkları yöntemleri insanları bıktırıyor. Artık herkes “düşük kaldıkça ben alıp kenara koyayım” demeye başladı. Ancak örtülü bir kambiyo kontrolü yapıldığını da görüyoruz. Kısa bir örnek vereyim: Bir iş erbabı 100.000 dolar almak istese, banka kuru serbest piyasadan neredeyse 1 TL daha yüksek olduğu için önce bankadan TL çekip, döviz bürosuna götürüp orada dolara çevirip sonra tekrar bankaya koyması gerekecek. Dolayısıyla aşağı yukarı 3,5 milyon TL çekmek için bankaya gittiğinde eğer şanslıysa 200 TL'lik 175 deste verilecek. Eğer 100 TL'lik desteler olacaksa durum fena. Tabii, desteleri mecburen orta boy bir bavula koyacak. Dışarıda bekleyen arabaya belki de silahlı bir korumayla binecek. Döviz bürosuna gidecek. Tabii bu 175 tane deste tek tek sayılacak. Sonra da kendisine yine sayılarak 10 tane 100 dolarlık deste verilecek. Yani bavulla gelip orta boy bir torbayla çıkacak. Bu işlem en az 2 saat civarında sürecek. Şimdi aynı işlemin 1 milyon dolar ve 10 milyon dolar için yapıldığını düşünelim. Muazzam bir zaman kaybı ve güvenlik riski isteyen bu işlemler elbette döviz alım satımı yapmaktan insanı soğutuyor. Hatta imkansız hale getiriyor. Büyük ihtimalle banknotların 200 TL'den daha yüksek basılmaması ve bankaların döviz alım-satım marjlarının açık olması bilhassa düşünülmüş. “Bana ne zenginin derdinden” demeyin, şirketlerin döviz işlemleri için zarar etmemeye çalışmalarını anlatıyorum. Unutmadan, ihracatçının döviz gelirlerinin yüzde 30'unun Merkez Bankası rezervlerine aktarılması mecburiyeti zaten başlı başına kambiyo kontrolü anlamına geliyor. Büyük meblağlarda döviz alanları tespit edip telefonla arama işinin devam ettiğini duyuyoruz.
STRES BİRİKİYOR
Tüm bunlar daha ne kadar devam eder bilemem. Ancak yurt dışına azıcık dövizle gidip kredi kartıyla döviz harcaması yapanlar ve döviz cinsinden varlıklar satın alanlar yanında kurların düşük kalmasını bahane edip hızla döviz borçlananlar da var. Tüm bunlar stres birikmesine yol açıyor. Kasım ayında Türkiye'nin bugüne kadarki en büyük dış borç ödemelerinden biri yapılacak. Döviz yükselmesin diye Merkez Bankası'nın faiz indiriminden kaçınacağını biliyoruz. Aralıkta faiz indirimi kesin olmasa da yüksek ihtimal. Yine önünde sonunda 2001'de olduğu gibi sıkıntılı anlar yaşayacağız gibi gözüküyor. Yaşanmamasını temenni ediyorum ancak kimsenin tarihten ders almadığını görerek üzülüyorum.
BU YIL FAİZ İNDİRİMİ OLMAYABİLİR
Geçen hafta açıklanan enflasyon verilerinin ardından yabancı finans kuruluşları Türkiye ile ilgili tahminlerini revize etmeye başladı. Neredeyse tüm kurumlar “TCMB gevşeme için biraz daha bekleyecek” görüşündeydi. Belki de en önemli görüş şuydu: “Dezenflasyon süreci devam edecek ama orta vadedeki başarısından kuşkuluyuz.” Uluslararası kuruluşlar yıl sonu enflasyon hedeflerini yüzde 45'in üzerine çıkardı ama TÜİK'in bu konuda ne kadar marifetli olduğunu tam olarak anlamışlar sanki. Dün açıklanan TÜFE oranı haftalardır “yıllık TÜFE yüzde 50'nin altında olacak” diyen ekonomi yönetimini mahcup etmeyecek şekilde ayarlanmış gibiydi. Bundan başka uluslararası kurumların yavaş yavaş benim 2025 enflasyon hedefine yaklaştığını da görüyorum. Büyük bir çoğunluk 2025 için yüzde 23 TÜFE öngördüğünü söylüyor. Az sayıda yabancı banka kasım değil ama aralık ayında 250 baz puanlık bir indirim yapacağını ve asıl indirimlerin 2025'te olacağını belirtiyor. Yine de “Ekim ayı enflasyon oranını görmeden kesin bir yargıya varmayalım” şeklinde yaklaşanlar var. Birçok analist ekim ayında da yüzde 2'nin üzerinde bir TÜFE açıklanırsa, faiz indiriminin erteleneceğini düşünüyor. Amerikan sermayeli bankaların ekonomistleriyse “Kasımda indirim rafa kalktı artık ocak ayına bakıyoruz” diye açıklama yaptılar.
TCMB Başkanı Fatih Karahan bile “kalıcı düşüş görmüyoruz hala” diyerek ekonomi yönetiminin neredeyse bir buçuk yıldır devam eden programının hedefe ulaşmadığını kabul etmiş gözüküyor. Bu şartlar altında 2024 yılını yüzde 50 politika faiziyle kapatma ihtimalinin yüksek olduğunu söylemek sanırım falcılık olmayacaktır. Tabii, 3. çeyrek büyüme rakamı siyaseti endişeye sevk ederse, TCMB aralık ayında indirim yaparak seriye başlayabilir. Bunu da göz ardı etmiyorum.
